Sendika Özgürlüğü ve Sendikal Faaliyetler

Sendika Özgürlüğü ve Sendikal Faaliyetler

1.Sendika Hakkı ve Özgürlüğü

1.1. Sendika Hakkı

Sendika özgürlüğü tek başlarına ekonomik yönden güçsüz olan çalışanların ortak ekonomik ve sosyal hak ve çıkarlarını işverenlere karşı korumak ve geliştirmek amacıyla serbestçe örgütlenebilmelerini yani sendikalar kurabilmelerini, bu işverenler içinde geçerli sendikalara serbestçe üye olabilmelerini, diledikleri anda sendikadan çıkabilmelerini ifade eder.

1.1.1.      İnsan Hakkıdır:

 Bir insan hakkı olarak tüm uluslararası belgelerde ve birçok anayasada örgütlenme ya da sendika hakkı ya da özgürlüğü adı altında ifade edilmiştir. Bir insan hakkı olara bütün ülkelerde vatandaşlık farkı gözetilmeksizin her insanın faydalanması gereken bir haktır. Temel özgürlüklerden biri olarak insanın kişiliğine bağlı, devlet dahil kimsenin müdahale edemeyeceği, insanın maddi ve manevi kişiliğini koruyan ve onu geliştirmeye yarayan özgürlüklerden biri olarak birçok ülke Anayasasında yer almıştır. Düşünce, düşünceyi açıklama, toplanma, dernek kurma, haberleşme, inanç özgürlükleri gibi özgürlüklerle yakın ilişki içindedir.

1.1.2.      Sosyal ve Ekonomik Bir Haktır:

Sendika hakkı tarihi süreç içinde ekonomik yönden güçsüz olan işçilerin işverenlerle olan çalışma ilişkileri ekonomik ve sosyal hak ve çıkarlarını mümkün olduğu ölçüde korumak ve iyileştirmek, bu doğrultuda işverenlerle mücadele edebilmek ihtiyacından doğmuştur. Ancak zaman içinde işçi sendikaları güç kazanınca işverenler de korunma ve örgütlenme ihtiyacını duymuşlardır. O halde onların da sendikalaşma hakkı ekonomik ve sosyal nedenlere dayanmaktadır. Ülkemiz Anayasasında da sendika hakkı, Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevleri sayan üçüncü bölümünde yer almaktadır.     

1.1.3.      Çifte Görünüşlü Temel Haktır:

Sendika özgürlüğü, sadece bireylerin ortak sosyal ve ekonomik çıkarlarını korumak ve geliştirmek amacıyla birleşme, sendikalara üye olma veya üyelikten ayrılma serbestisini ifade etmez. Aynı zamanda sendikanın da kendisini meydana getiren kişilerden bağımsız bir hukuki topluluk olarak kendi varlığını koruma ve kendine özgü faaliyetlerde bulunma hakkını da ifade eder. Bu yönüyle sendika özgürlüğü, bireysel ve kollektif nitelikli serbestilerden oluşan çifte temel haktır(Tuncay, 1999:22).

1.2.Sendika Özgürlüğü:

Anayasanın 51 maddesine göre, işçiler ve işverenler önceden izin almaksızın sendikalarını ve üst kuruluşlarını kurabilecekleri gibi, bunlara serbestçe üye olabilecekler ve üyelikten ayrılabileceklerdir. Bunun gibi, hiç kimseye sendikaya üye olmaya, üye kalmaya, üyelikten ayrılmaya zorlanamaz.

Sendika kurma ve sendikaya üye olma özgürlüğüne pozitif sendika özgürlüğü, sendikadan çıkma ve uzak kalma özgülüğüne negatif sendika özgürlüğü denilmektedir(Çelik, 1998:310).

Öz Bilgi Sendika Hakkı -İnsan Hakkıdır, -Sosyal ve Ekonomik Bir Haktır, -Çifte Görünüşlü Temel Haktır.

1.2.1. Bireysel Sendika Özgürlüğü:

İşçi ve işverenler, kurulu olan sendikalardan birisine üye olabilecekleri gibi yeni bir sendika da kurabilirler. Bu özgürlüğün doğal sonucu olarak sendika çokluğu ilkesi kabul edilmiştir. Bu ilkeye göre aynı iş kolunda birden fazla sendika kurulabilecektir.

Hukuk sistemimiz, işyeri veya meslek sendikasının kurulmasını öngörmüştür. Sendikal gelişmeye bağlı olarak, sendikal hakların daha güçlü bir biçimde ortaya çıktığı endüstri ve işkolu sendika türünü kabul etmiştir.

İşyeri sendikası, sadece bir işyerinde faaliyette bulunmak üzere kurulan sendikayı ifade etmektedir. Sendikal tarihin başlangıcında görülen bu sendika tipi, aynı işyerinde birden fazla sendika kurulması ve sayı olarak işçilerin işveren karşısında maddi güce sahip olmamaları nedeniyle zayıf karakterli sendikaların kurulmasına yol açmıştır. Sendikaların içinde bulunduğu bu açmaz, bu sendika tipinin terk edilmesini gerektirmiştir.

Meslek sendikası, aynı meslekten olan kişilerin bir araya gelerek kuruduğu ve işyeri ne olursa olsun aynı mesleği icra edenlerin üye olabileceği bir sendikal örgütlenme modelidir.

Sendika kurma hakkının kapsamında üst kuruluşları kurma hakkı da bulunmaktadır. konfederasyon ve federasyon, kişi topluluklarında geçerli olan üst örgütlenme modelidir. Türk hukuk sistemine göre bu hak kişilere değil, sadece sendikalara tanınmıştır. Konfederasyon, yatay bir birleşme türüdür. Konfederasyona üye sendikalar üzerinde konfederasyonun ciddi bir üstünlüğü bulunmamaktadır. Bu tür birleşme eşitler arası bir işbirliğine dayanır. Federasyon ise dikey birleşmedir. Federasyon üye sendikaların bazı hak ve yetkileri, üst kuruluşa devredilmiştir. Üst kuruluşun, bağlı olan sendikalar adına onları bağlayıcı karar alma ve üçüncü kişilere karşı temsil etme yetkisi bulunmaktadır.

İşçi ve işverenler, belirli bir işkolunda faaliyette bulunmak üzere sendika kurma hakkına sahiptir. Dolayısıyla hukukumuz işkolu esaslı olmak üzere bu işkolunda faaliyette bulunmak üzere işyeri ve meslek sendikasının kurulmasına engel olmamıştır. Ancak temel sendika türü olarak işkolu sendikasını esas almıştır.

Sendika kurucusu olabilmek için işçi olmak şart değildir. Kanunun işçi olarak saydığı iş sözleşmesi dışında çalışanlar da sendika kurucusu olabilecektir. Örneğin sürekli olarak tarım işkolunda faaliyet yürüten avukat, o işkolundaki bir sendikanın kurucusu ve üyesi olabilecektir. Aynı şekilde işveren sayılan işveren vekili, iş sözleşmesi veya statü hukukuna göre iş görmesine rağmen işveren sendikası kurucusu olabilecektir.

Sendika kurma hakkı, iş sözleşmesi, nakliye, vekalet, eser, komisyon veya adi ortaklık sözleşmesi gibi sözleşme ilişkileriyle fiili olarak çalışmayı gerekli kılmaktadır.

Sendikaya üye olma kadar olmama hakkı da sendika hakkı kapsamına girmektedir. Sendika kurucusu olma ve üye olma ile faaliyetlerine katılma olumlu sendika hürriyeti olarak tanımlanır. Sendikaya üye olmama hakkı ise olumsuz sendika özgürlüğünü oluşturur.

Sendika hakkı, sendikaya üye olmakla bitmez. Üye olduğu sendikanın faaliyetlerine katılma, oy kullanma ile yönetime seçilme ve işyeri temsilcisi olarak atanma hakkı da bu hak kapsamındadır.

1.2.2.   Kollektif Sendika Özgürlüğü:

Sendika tüzel kişiliğinin özgürlüğünü ifade eden kavramdır. Tüzel kişiliğin bağımsızlığının gerçekleşmesi ile başlar. Sendikanın toplu iş sözleşmesi yapma hakkı ve grev hakkını kullanma, işyeri sendika temsilcisini atama hakkı da kolektif sendika özgürlüğü çerçevesinde değerlendirilmektedir(Başbuğ, 2012:71-73).

1.3. Sendika Üyeliğinin Güvencesi:

Sendika üyeliği; işe alınmada, işin devamı sırasında ve nihayet sendikal faaliyetlerde korunmuştur.

1.3.1.      Sendika Üyeliğinin İşe Alınma Sırasında Korunması

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanuna göre, işçilerin işe alımları; belli bir sendikaya girmeleri veya girmemeleri, belli bir sendikadaki üyeliği sürdürmeleri veya üyelikten çekilmeleri veya herhangi bir sendikaya üye olmaları veya almamaları şartına bağlı tutulamaz hükmüne yer vermiştir. Belirtilen yasağa aykırı kayıtlar, ne hizmet sözleşmesi ile ne de toplu iş sözleşmesi ile kararlaştırılamaz.

1.3.2.      Sendika Üyeliğinin İşe Devam Sırasında Korunması

İşveren, bir sendikaya üye olan işçilerle sendika üyesi olmayan işçiler veya ayrı sendikalara üye olan işçiler arasında çalışma şartları bakımından bir ayrımcılık yapamaz.

1.3.3.      Sendika Üyeliğinin Sendikal Faaliyetlerde Korunması

Öz Bilgi Sendika Üyeliğinin Temel Güvencesi Ülkemizde Sendikal Tazminattır.

İşçiler, sendikaya üye olmaları veya olmamaları, iş saatleri dışında veya işverenin izni ile iş saatleri içinde kuruluşların faaliyetlerine katılmaları veya sendikal faaliyette bulunmalarından dolayı işten çıkarılamaz veya farklı işleme tabi tutulamaz.

Sendika Üyeliği Güvencesine Aykırı Davranışların Yaptırımı

1-İşe Alma ve Çalıştırma Sırasındaki Aykırılığın Yaptırımı:

İşverene işe alınması ve çalıştırılması ya da sendikal faaliyette bulunması nedeniyle haksız sendikal ayrım yaptığı takdirde, işçinin en az bir yıllık ücret tutarında sendikal tazminat ödetilir.