4-Sendika Türleri:
Sendikalar, uzmanlık temelinde aynı mesleği yapan işçileri bir
araya getirebilir. Bu türden sendikalar, “meslek sendikası” olarak
adlandırılır. Buna karşılık, aynı işkolunda veya işyerinde çalışanların kurdukları
sendikalar da vardır. Bunlar ise, “işkolu sendikası” veya “işyeri sendikası”
olarak adlandırılır. Sendikalar, başlangıçta meslek esasına göre kurulmuşken;
daha sonra bunların işyeri veya işkolu esasına göre kurulmaları benimsenmiştir.
Türk hukukunda, esas olarak, meslek sendikaları kabul edilmemiş ve
işçiler ile işverenlerin işkolu sendikası kurmaları benimsenmiştir. Ülkemizde
sendika kurucuları, kuracakları sendikayı işkolu esasına göre ama Türkiye
çapında faaliyet gösterme zorunluluğu olmaksızın kurmak durumundadır.
a)İşyeri Sendikası:
İşyeri sınırları içerisinde faaliyet göstermek için kurulan
sendikalardır. 274 sayılı sendikalar kanunda serbest olan işyeri sendikaları
2821 sayılı kanunla yasaklanmış ve 6356 sayılı kanunda 2821’dekini benzer
düzenleme içermektedir.
b)İşkolu Sendikası:
Öz
Bilgi
Türkiye’de işkolu esasına göre sendikalar örgütlenir.
|
İşkolu, bir ülkede yapılan işlerin belirli sayıda gruplandırılarak
her bir gruba iş kolu denilmesidir. İşkolu işyerindeki faaliyet esas alınarak
yapılan bir gruplandırma olup bir işyeri sınırları içinde münferit olarak
işçilerin yaptıkları işlerin veya mesleklerin bir önemi yoktur. Önemli olan
işyerlerinde ağırlıklı olarak yürütülen faaliyettir. İşkolu esasına göre
sendikalaşma ilkesi, işçilerin sendika kurma veya sendikaya üye olmada
mesleklerine ve yaptıkları işe bakılmaksızın sadece işyerinin girdiği işkoluna
göre sendika hakkının kazanılmasıdır. 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş
Sözleşmesi Kanunu yürürlükten kaldırılan 2821 sayılı eski sendikalar kanununda
olduğu gibi sendikalaşmada işkolu esasını benimsemiştir. Bunun tek istisnası,
2821 sayılı kanunda da mevcut olan hüküm 6356 sayılı kanunda da korunmuş ve
kamu işveren sendikalarının farklı işkolundaki kamu işverenleri tarafından
kurulması ve faaliyette bulunması yolu açık tutulmuştur(Şahlanan,
2013:15).
Ülkemizde sendikal örgütlenmede son yıllarda sıkıntı yaşanmaktadır.
1988 yılında TİS kapsamındaki ücretli sayısı
1.591.360 iken, sayı 2010 yılına gelindiğinde 805.525’e kadar düşmüş; toplam
ücretli sayısı ise aynı dönemde 7.170.000’den 13.762.000’e çıkmış, dolayısıyla
sendikalaşma oranı yüzde 22,2’den yüzde 5’9’a gerilemiştir.
Bununla birlikte Türkiye’de hala kamu işçileri, TİS
kapsamındaki işçiler içinde çoğunluğu oluşturmaktadır. Yalnızca özel sektörde
çalışan işçiler bakımından sendikalaşmanın durumuna bakıldığında çok daha vahim
bir tablo görülmektedir. Özel sektörde işçi istihdamında patlama yaşanmasına
rağmen, TİS kapsamındaki işçi sayısı düşmekte, özel sektörde sendikalaşma dibe
vurmaktadır. 1995 yılında özel sektörde çalışan işçi sayısı 5.584.000 iken, bu
rakam 2010 yılına gelindiğinde 10.748.388’e ulaşmış, ancak aynı dönemde TİS
kapsamındaki işçi sayısı 437.788’den 380.218’e, özel sektörde sendikalaşma
oranı ise yüzde 7,8’den yüzde 3,5’a düşmüştür (Sosyal-İş Sendikası, 2012).
2013 yılı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı sendikalı işçi
istatistiklerine göre ülkemizde işçilerin çalıştıkları işkolları ve üye
oldukları sendikalar tablo 1. aşağıda verilmiştir.
Tablo 1 Türkiye’de İşkollarındaki İşçi Sayıları ve Sendikaların Üye
Sayıları
İşkolu
|
T.İşçi
|
Sendikanın
Adı
|
Üye
Sayısı
|
Üye
%
|
Avcılık,
Balıkçılık, Tarım ve Ormancılık
|
123.171
|
T.Orman-İş
Tarım-İş
Bir
Orman-İş
Öz
Orman-İş
|
724
9.953
0
23.780
|
0.59
8.08
0
19.31
|
Gıda
Sanayi
|
520.913
|
Şeker-İş
Öz
Gıda-İş
Tek
Gıda-İş
Gıda-İş
|
15.667
20.971
31.179
1.788
|
3.01
4.03
5.99
0.34
|
Madencilik
ve Taş Ocakları
|
186.698
|
Türk
Maden-İş
Genel
Maden-İş
Dev
Maden-Sen
Öz
Maden-İş
|
24.201
11.418
178
97
|
12.96
6.12
0.10
0.05
|
Petrol,
Kimya,Lastik, Plastik ve İlaç
|
466.031
|
Petrol-İş
Lastik-İş
İlkim-İş
Öz
Petrol-İş
|
27.392
7.168
15
461
|
5.88
1.54
0.00
0.10
|
Dokuma,
Hazır Giyim ve Deri
|
995.640
|
Öz
İplik-İş
Teksif
T.Deri-İş
Doku
Ör-İş
Tekstil
Batis
Hür
Teksitl-Sen
|
17.006
54.845
1.804
97
10.203
1.678
0
|
1.71
5.51
0.18
0.01
1.02
0.17
0.00
|
Ağaç
ve Kağıt
|
222.981
|
Ağaç-İş
Selüloz-İş
Öz
Ağaç-İş
Yapsan-İş
Tümka-İş
Öz
Kağıt
|
2.446
3.268
7.380
26
593
719
|
1.10
1.47
3.31
0.01
0.27
0.32
|
İletişim
|
68.394
|
T.Haber-İş
|
16.203
|
23.69
|
Basın,
Yayın ve Gazetecilik
|
104.141
|
Basın-İş
TGS
Basın-İş
Medya-İş
|
1.791
817
546
560
|
1.72
0.78
0.52
0.54
|
Banka,
Finans ve Sigorta
|
265.736
|
Bass
Banksis
Basisen
Bank-Sen
|
10.446
11.584
38.131
493
|
3.93
4.36
14.35
0.19
|
Ticaret,
Büro Eğitim ve Güzel Sanatlar
|
2.151.600
|
Koop-İş
Tez-Koop-İş
TYS
Müzik-Sen
Sine-Sen
Sosyal-İş
T.Büro-İş
Oyuncular
Sen.
Öz
Büro-İş
|
28.089
50.319
0
0
15
7.246
55
40
5.988
|
1.31
2.34
0.00
0.00
0.00
0.34
0.00
0.00
0.28
|
Çimento,
Toprak ve Cam
|
161.908
|
T.Çimse-İş
Kristal-İş
Sersan-İş
|
20.142
6.747
220
|
12.44
4.17
0.14
|
Metal
|
1.367.258
|
Türk
Metal
Çelik-İş
Birleşik
Metal-İş
Metsan-İş
Kalıp-İş
Çesen
Tek
Metal-İş
Bamis
|
151.734
24.493
26.061
64
112
78
636
147
|
11.10
2.01
1.91
0.00
0.01
0.01
0.05
0.01
|
İnşaat
|
1.438.464
|
Yol-İş
İnsan-İş
Devrimci
Yapı-İş
|
32.385
1.370
2
|
2.25
0.10
0.00
|
Enerji
|
234.575
|
Tes-İş
Ensan-İş
Enerjisen
|
45.882
309
279
|
19.56
0.13
0.12
|
Taşımacılık
|
671.179
|
Demiryol-İş
Hava-İş
Tümtis
Nakliyat-İş
Karsan-İş
Taşıma
İş Sen
|
14.563
13.497
6.775
2.789
578
26
|
2.17
2.01
1.01
0.42
0.09
0.00
|
Gemi
Yapımı ve Deniz Taşımacılığı Ardiye ve
Antrepoculuk
|
143.764
|
Liman-İş
Türkiye
Dok Gemi-İş
Türk
Deniz-İş
Limter-İş
|
3.140
2.245
4.536
134
|
2.18
1.56
3.16
0.09
|
Sağlık
ve Sosyal Hizmetler
|
281.196
|
Sağlık-İş
Dev
Sağlık-İş
Sıhhat-İş
|
5.264
1.234
656
|
1.87
0.44
0.23
|
Konaklama
ve Eğlence İşleri
|
630.768
|
Toleyis
Oleyis
Turkon-İş
Spor-Emek-Sen
Dev
Turizm-İş
Futbol-Sen
|
14.012
6.357
7.194
0
7
279
|
2.22
1.01
1.14
0.00
0.00
0.04
|
Savunma
ve Güvenlik
|
191.784
|
Türk
Harb-İş
Öz-İş
Güvenlik-İş
Öz
Güvenlik-İş
|
21.134
1.936
239
0
|
11.02
1.01
0.12
0.00
|
Genel
İşler
|
655.417
|
Belediye-İş
Hizmet-İş
Genel-İş
Konut-İş
Tüm
Belediye-İş
|
41.314
51.079
41.466
175
1
|
6.30
7.79
6.33
0.03
0.00
|
Toplam İşçi
|
10.881.618
|
Top.Sendikalı
İşçi
|
1.001.671
|
9.21
|
Kaynak: Poyraz, 2013:227
5-Türkiye’de Sendikal Örgütlenmenin
Temel Özellikleri:
Ülkemizde sendikaların örgütlenmelerini dört temel özellik şekillendirmektedir.
-Yasal Sınırlar ve Sendikalaşma Biçimi,
-Örgütsel Tekelleşme ve Yoğunlaşma,
-Merkezileşme ve Otorite Sorunu,
-Sendikalar, Hükümet İlişkileri ve Siyaset
a)Yasal Sınırlar ve Sendikalaşma Biçimi:
İlk sendikalar kanunu 274 sayılı Sendikalar Kanununa göre
sendikaları işyeri ve işkolunda kurulabileceği kabul edilmiş, sendikal üst
kuruluşlar olarak 1970 yılına kadar federasyon ve konfederasyonlar öngörülmüş,
1970’ten sonra federasyonlar yasaklanmıştır. 1983 tarihinde yürürlüğe giren
2821 sayılı sendikalar kanunda ise sadece işkolunda sendikaların
kurulabileceğini ve üst kuruluş olarak sadece konfederasyonlara kurulacağı
öngörülmüştür. bu 6356 sayılı son kanunda da aynen muhafaza edilmiş bir
düzenlemedir. Bu düzenlemeyle meslek sendikacılığı, işyeri ve işletme
sendikacılığı, bölge sendikacılığı ve federasyonlar yasaklanmış olmaktadır. Bu
düzenlemenin gerekçesi olarak da, işkolun sendikacılığının güçlü sendikacılığı
oluşturacağı görüşü yer almıştır.
Bu düzenlemeyle devlet, yasalar aracılığı ile az sayıda, merkezi
sendikalar yaratmayı amaçlamıştır. Böylece denetlenemeyen, çalışma hayatında
sürekli rekabete ve çatışmalara yol açan, kontrol edilmesi ve merkezi olarak
yönlendirilmesi oldukça zor çok sayıda sendika yerine, daha kolay kontrol
edilebilecek az sayıda sendika ile çalışma hayatı denetim altına alınmış
olacak, çatışmalar büyük uyuşmazlıklara dönüşmeden, rekabet baskısından
sıyrılmış olarak, sonuçlandırılabilecektir.
b)Örgütsel Tekelleşme ve Yoğunlaşma:
Sendikalar, üye olmayan işçilerin yanı sıra kendi aralarında da
rekabet etmek durumuyla karşı karşıya kalmaktadırlar. Birer tepe örgütü olan
konfederasyonlar arasındaki rekabet kadar, bir konfederasyona üye diğer
sendikalar arasında da ücret politikası ve benzeri konularda rekabet söz konusu
olabilmektedir. Dünyada II. Dünya Savaşı’ndan sonra bağımsız sendikaların
sayısında önemli düşüş yaşanırken, Türkiye’de sendikal faaliyetlere ve
örgütlenmeye yeni izin verilmesi nedeniyle sendika sayısı hızla artmıştır. 2821
sayılı sendikalar kanunda sadece işkolunda sendikalaşma ilkesinin benimsenmesi
ile sendika sayılarında azalmalar başlamıştır. 1978 yılında 912, 1980 yılında
733 olan işçi sendikaları sayısı, 1984 yılında 138’e, 1989 yılında 82’ye
düşmüştür.
Ülkemizde sendikalar üç büyük konfederasyona bağlı olarak faaliyet
yürütmektedir. Bunlar DİSK, TÜRK-İŞ ve HAK-İŞ’tir.
c)Merkezileşme ve Otorite Sorunu:
Merkezi konfederasyonun otoritesi en üst düzeyde eleman tayini,
işkolu eylemlerini ve grevleri kontrol etme ve kararlaştırma, en düşük düzeyde
toplu pazarlık görüşmelerini bağıtlama yetkisi gibi özelliklere sahip olma
kriterleri ile ölçülmektedir. Bu açıdan bakıldığında, Türkiye’de yasalar
merkezi konfederasyonların bağlı sendikalar üzerinde otorite sahibi olmasını
engelleyen önemli bir düzenleme içermektedir. Örneğin, toplu pazarlık yapma
ehliyeti ve yetkisinin sadece işkolu sendikalarına verilmesi, konfederasyonları
böyle bir otoritenin oluşması ve kullanılmasından yoksun bırakmaktadır. Yine
toplu pazarlık sürecine bağlı olarak grev ve grev dışı eylemlerin kararının
alınıp uygulanması işkolu sendikalarına ait olmaktadır. Sendikaların kendi
personelini seçip tayin etmesinde merkezi konfederasyonun ciddi sayılabilecek
bir müdahalesi olmamaktadır.
d)Sendikalar, Hükümet İlişkiler ve Siyaset:
Toplam nüfus içinde ücretlilerin oranının ve ücretlere göre
sendikalaşma oranın düşük olmasının yanı sıra, merkezi konfederasyonların bağlı
sendikalar üzerinde otorite sahibi olmayışı, bu konfederasyonları hükümetler
karşısında zayıf kılmakta, pazarlık gücünü düşürmektedir. Bu haliyle de
korporatist politikalar oluşturulması için elverişli görünmemektedirler(Çetik
ve Akkaya, 1999:125-130).
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder